|
маъно бериладиган бўлса, хитоб тўғри бўлмай қолади. Бир оятда ҳам рўза тутишга буюрилиб, ҳам рўза тутмасдан фидя чиқариб беришга буюрилган бўлиб қолади. Демак, (¼çmtRqà)ÏÜã) деган иборага қодир бўлиб рўза тутсалар, деган маънони берадиган бўлсак, хитоб тўғри бўлмай қолади. Кучи етиши ва қодир бўлиш бир хил маънодаги сўзлардир. Аллоҳ Таоло айтади:
لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا
– „Аллоҳҳечбиржоннитоқатиданташқаринарсагатаклифқилмайди“. [2:286]
Ҳадисда келади:
«فَإِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَيْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ»
«Сизларни қайси бир ишга буюрган бўлсам, уни кучингиз етганича адо этинглар».48
Иккинчи маънони қўлласак, яъни, рўза тутиш натижасида куч, тоқатнинг тугаши, ҳалок бўлиш маъносини берсак, хитоб тўғри бўлади. Чунки маъно мана бундай бўлади: Эй мўминлар, қодир бўлсангизлар, рамазон ойида рўза тутинглар, агар касал ёки сафарда бўлсангизлар, рўза тутмасдан қазосини кейинроқ тутиб берсангизлар ҳам бўлади, агар рўза тутишга қодир бўлмасангизлар, рўза тутиш сизларни ҳалокатга олиб борса, масалан, қари чол, кампир ёки тузалишига умид йўқ касал бўлсангизлар, рўза тутмасдан фидя чиқариб беринглар.
Мана шунда хитоб тўғри бўлади: қодир бўлганлар рўза тутсин, мусофир ва касал истаса тутсин, истамаса тутмасин, шифо топиши умид қилинмайдиган касал ва ёши ўтиб қолган қарилар рўза тутмасдан фидя берсинлар.
Шунинг учун Исломнинг аввалида қодир бўлган одам ҳам рўза тутиш ёки тутмасликда ихтиёрли бўлган, хоҳласа тутган, хоҳламаса тутмасдан фидя берган, кейин бу ҳукм кейинги
فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ
(бас, сизлардан ким бу ойга ҳозир бўлса, рўза тутсин) ояти билан насх қилинган, деганларнинг гапи ва таянган ривоятлари заифдир. Чунки насх шартлари тўла топилгандагина бир ҳужжат иккинчи ҳужжатни насх қилган, деган гапга таянилади. Насхнинг шартларидан бири икки ҳужжатни жамлаш (келиштириш) мумкин бўлмай қолишидир. Бу ерда эса бу икки ҳужжатни жамлаш мумкин. Шунга кўра, кучли гап биз юқорида айтиб ўтган гап бўлади. Яъни, рўзанинг фарз қилингани насх қилинган эмас, у бошданоқ муҳкам
(48) Бухорий: 6744. Муслим: 2380, 4348.
103-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208